فــــراپــــرده

رازهای پشت ماسک سیاه

اگر از طرفداران کتاب های کمیک باشید، حتماً با شخصیت بتمن (Batman) و ماجراهای هیجان انگیز او آشنایی دارید. منجی- ابرقهرمان محبوب شهر گاتهام (Gotham) که یک تنه به جنگ دشمنان می رود و همیشه در آخرین لحظات، از بروز فاجعه ای جدی جلوگیری می کند.
البته بتمن، تنها مختص به شهر گاتهام نیست و این شخصیت از محبوبیتی جهانی برخوردار است؛ به گونه ای که تا به امروز کتاب های کمیک، فیلم های سینمایی، انیمیشن و بازی های رایانه ای بسیار زیادی بر اساس ماجراجویی های وی تولید و در سراسر جهان به فروش رفته اند.
در همین راستا چندی پیش استودیوی بازی سازی Rocksteady بازی Batman: Arkham Knight را برای کنسول های نسل هشتم و رایانه های شخصی به بازار عرضه کرد و همانطور که انتظار می رفت، با استقبال چشمگیر بازیکن ها در سراسر جهان هم مواجه شد.
اما به راستی بتمن کیست و چه رازی پشت ماسک سیاه وی نهفته است؟ شهر گاتهام چه ویژگی هایی دارد و چه تعاملی میان آن و شهر آرکهام (Arkham) وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ این سوال ها و آشنایی مختصر با برخی حقایق موجود در مورد این سری از داستان ها، با ادامه مطلب همراه شوید:

در ادامه مطلب با فراپرده همراه باشید!

گاتهام سیتی کجاست؟

همانطور که می دانید، همه ماجراهای بتمن در شهری خیالی به نام گاتهام رخ می دهند. شهری که مملو از خلافکاران قد و نیم قد است و هر از گاهی با پیدا شدن سر و کله شروری گردن کلفت، آرامش آن از بین رفته و دُز جنایت، در آن به اوج خود می رسد. اینجاست که بتمن به عنوان ناجی وارد عمل شده و پس از یک کشمکش طولانی، شهر را نجات می دهد.
شهر گاتهام از دو بخش اصلی تشکیل شده که اتفاقاً توجه به هر دو بخش آن بسیار مهم و کلیدی است و می تواند در رمزگشایی از کل داستان بتمن راهگشا باشد.
بخش اول آن، خود شهر گاتهام است که ماهیتی دوگانه دارد، اما پیش از پرداختن به ماهیت دوگانه گاتهام، لازم است تا کمی درباره نام این شهر و معنی آن صحبت کنیم:
در فرهنگ عامه مردم انگلیس، کلمه گاتهام از دو بخش gāt و hām که به معنی "بز" و "خانه" هستند، تشکیل شده و در مجموع به صورت اصطلاحی "اصطبل بز" و برای اشاره عامیانه به اجتماع شهری به کار می رود.
در واقع از این اصطلاح عامیانه برای خطاب قرار دادن هر اجتماع شهری قابل سکونت استفاده می شود. مثلاً اکثر روزنامه نگارهای آمریکایی در اصطلاح عامیانه، نیویورک را گاتهام سیتی هم خطاب می کنند. به گونه ای که تقریباً این دو نام به عنوان مترادف یکدیگر هم شناخته می شوند.
با این اوصاف مشخص می شود که در واقع شهر گاتهام اشاره ای نمادین به یک اجتماع شهری زنده و قابل حیات دارد که این تشکل می تواند در حالت عام تر، تمام شهرهای قابل سکونت دنیا را نیز شامل شود.
اما چه چیز این شهر را از سایر شهرهای دنیا متمایز می سازد و به آن هویتی مستقل می دهد؟
گاتهام شهری اشراف نشین و مدرن است، اما نکته قابل تأمل در مورد آن، ماهیت دوگانه اش در هنگام آغاز روز و شب است! روزهای گاتهام معمولاً آرام، پر نشاط و بسیار پر جنب و جوش تصویر می شود. زندگی در شهر جاری است و همانند سایر شهرهای متمدن دنیا، مردم از زندگی خود لذت می برند. نه از خلافکارهای خشن و قاتل خبری هست و نه از بتمن منجی!
اما شب های گاتهام بر خلاف روزهای آن، بسیار مخوف و پرحاشیه هستند. شب ها، محل جولان خلافکاران و آشوب های وحشتناکی هستند که وقوع هر یک از آن ها می توانند شهری را به ویرانه ای تبدیل کنند و اگر می بینید که این شهر تا به حال نابود نشده، علت آن حضور منجی شبگردی به نام بتمن است که همیشه به موقع به کمک شهر آمده و معمولاً آن را از لوث خلافکاران پاک می کند.
در داستان های ابتدایی بتمن، شهر گاتهام دارای دو زمان روز و شب بود. اما به مرور زمان و با گسترش داستان ها و پیدا شدن اشرار بسیار خطرناک، دیگر کسی روز گاتهام را ندید و شهر به طور مطلق در شب گرفتار شد. از این رو دیگر در داستان های جدید بتمن (داستان های اصلی)، شهر گاتهام معمولاً ابری-بارانی و غرق در تاریکی تصویر می شود و خبری از روشنایی روز نیست. البته شاید این تغییر رویکرد ترفندی برای تاریک جلوه دادن فضای کلی داستان ها باشد. به هر تقدیر، نکته مهم در مورد این شهر، فضای تاریک و خفقان آور حاکم بر آن است که تنها به واسطه جانفشانی و فداکاری های بتمن از نابودی کامل نجات می یابد.
در یک جمع بندی کلی، می توان شهر گاتهام (با فضای همیشه تاریک آن) را نمادی از جامعه شهری اشرافی غرق در فساد و تباهی دانست و یا آن را تمثیلی از شهر گناه دانست.
سوال قابل طرح، این است که جدا از فساد اخلاقی مردم شهر گاتهام، چه توجیهی برای حضور شخصیت های منفی و خطرناک در این شهر وجود دارد؟ شخصیت ها و موجودات پلیدی که شب های گاتهام را برای جولان خود انتخاب می کنند، چه رابطه ای با این شهر دارند؟ آیا آن ها بیگانگانی از فضای بیرون گاتهام هستند که چشم طمع به آن دارند؟

برای پاسخ به این سوال، باید ابتدا از ماجرای شهر آرکهام و ارتباط آن با شهر گاتهام با خبر شویم:
طبق اسناد موجود در داستان، شهر آرکهام در اصل مرکز و پایتخت شهر گاتهام محسوب می شود! این شهر بر خلاف گاتهام که منطقه ای مرفه نشین و متمدن تصویر می شود، منطقه ای فقیر نشین و پایگاه اصلی تجمع و فعالیت اراذل و اوباش است!
اکثر خلافکاران و اشراری که هر از گاهی گاتهام را مورد حمله قرار می دهند از همین بخش از شهر هستند و در کل آرکهام، معضل اصلی و جدی گاتهام و ناجی آن بتمن به شمار می رود.
حال ببینیم که نام آرکهام از کجا آمده و به چه معنایی هست:
در فرهنگ عامه مردم انگلیس، کلمه آرکهام از دو بخش ark و hām که به معنی "کشتی" و "خانه" هستند، تشکیل شده و در مجموع به صورت اصطلاحی "محل نگهداری کشتی" یا به عبارت بهتر "نجاتگاه" (با توجه به داستان حضرت نوح (ع) و ماجرای کشتی سازی وی) به کار می رود.
این نام برای اولین بار، در یکی از داستان های هاوارد فیلیپس لاوکرفت (Howard Phillips Lovecraft) نویسنده آمریکایی داستان های فانتزی-ترسناک مورد استفاده قرار گرفت. او این نام را برای یکی از شهرهای داستان ترسناکش انتخاب کرده بود! (چیزی شبیه به داستان شهر سایلنت هیل که بر خلاف کلمه سکوت موجود در نام آن، هیچ آرامشی در این شهر وجود نداشت!)
معمولاً شهر آرکهام تنها با یک شاخصه مهم در بین مردم شناخته می شود و آن تیمارستان مخوف و بدنام آن است. درباره تاریخچه پدید آمدن این تیمارستان، گفته شده که بنیان‌گذار آن فردی به نام آمادئوس آرکهام (Amadeus Arkham) بوده و زمانی که همسر و فرزند وی توسط یک بیمار روانی کشته می‌شوند، خانه خود را که معتلق به مادرش الیزابت بوده، به زندانی مخوف برای نگهداری اینگونه جنایتکاران تبدیل می کند! این تیمارستان تا مدت ها با نام تیمارستان الیزابت آرکهام برای بیماران روانی مجرم Elizabeth Arkham) (Asylum for the Criminally Insane، شناخته می شد که بعدها این نام به تیمارستان آرکهام خلاصه شد. اما نکته مهم این است که در هیچ کجا گفته نشده که چرا نام این تیمارستان بدنام، بعدها روی این شهر گذاشته شد! به همین دلیل، به نظر می رسد که داستان آمادئوس آرکهام بعدها به منظور توجیه این نامگذاری ساخته شده باشد.

حال که با دو بخش مهم شهر آشنا شدید و تا حدودی از روابط آن ها با یکدیگر اطلاع پیدا کردید، لازم است تا کمی با ماهیت ناجی و مهمترین دشمن شهر گاتهام هم آشنا شوید.

نخست شخصیت منجی:

بتمن هم مانند شهر گاتهام، شخصیتی دوگانه و مرموز دارد. در روزهای گاتهام، او انسانی عادی و سرمایه داری مرفه به نام بروس وین (Bruce Wayne) است که بجز خوشگذرانی و عیاشی کار دیگری ندارد. او در کودکی در یک سانحه دزدی، پدر و مادر خود را از دست داد و یتیم شد. سپس، طی ماجراهایی توسط یک تروریست بین المللی (رأس الغول) آموزش های رزمی را فرار گرفت و بعد در دوران جوانی به گاتهام بازگشت و وارث همه اموال پدرش شد.
بروس مالک نیمی از (و یا شاید تمام) شهر گاتهام است و در اکثر شرکت های موجود در این شهر سرمایه گذاری کرده است. مردم شهر او را فردی خوشگذران و بی قید و بند می دانند و در چهره اصلی خود چندان مورد پسند جمع نیست.

اما همانند شب های شهر گاتهام، او نیز در شب چهره ای متفاوت دارد! بروس با پوشیدن لباسی شبیه به خفاش به کمک مردم رفته و علیه اشرار مبارزه می کند. بر خلاف آن مرد سرمایه دار و عیاش، بتمن شبگرد، از محبوبیت بسیار بالایی در میان مردم برخوردار است و همه از او به عنوان یک منجی قابل اعتماد یاد می کنند. به غیر از افرادی محدود، هیچکس از هویت واقعی بتمن اطلاع ندارد و همین موضوع یکی از چالش های مهم دشمنان او هم به حساب می آید.
باب کین (Bob Kane) خالق یهودی الاصل شخصیت بتمن (وی یهودی اشکنازی است)، این شخصیت را بر اساس شخصیت های محبوب داستان هایی چون زورو، دراکولا و جیمز باند خلق کرده است.
بتمن همانند زورو زندگی دوگانه دارد، همانند جیمز باند از تجهیزات پیشرفته استفاده می کند و دستیاری به این منظور دارد و همانند دراکولا شب ها پدیدار شده و از نماد خفاش بهره می برد.
بتمن نماد و پرچمدار تفکر سرمایه داری است. او به واسطه سرمایه هنگفت خود صاحب نیمی از شهر گاتهام شده و در اصل برای نجات سرمایه خود با اشرار و تهدید کنندگان آن مبارزه می کند. اگر سرمایه بتمن نبود، هیچگاه موفق به ساخت و تولید تجهیزات فوق پیشرفته برای مبارزه با دشمنانش نمی شد و پول، عامل اصلی تبدیل شدن وی به یک منجی تمام عیار است (اصل تفکر سرمایه داری)
در هیچ داستانی، بتمن از پول خود برای کمک به فقرا خرج نمی کند و تمام سرمایه وی صرف تولید تجهیزات پیشرفته و یا رسیدن به اهداف اقتصادی پر سود می شود. او هیچ ابایی از نمایش و فخرفروشی ثروت خود ندارد و لوکس ترین، مرفه ترین، پر درآمدترین و امن ترین مکان ها در شهر گاتهام به وی تعلق دارند و این موضوع بر هیچ کس پوشیده نیست!

حال ببینیم که دشمن اصلی بتمن، یعنی شخصیت جوکر (Joker) چه خصوصیاتی دارد:

طبق داستان، جوکر شخصیتی اسکیزوفرنی و پارانوئید دارد. یک بیمار روانی خطرناک که مدت زیادی از عمر خود را در تیمارستان آرکهام گذرانده و پس از فرار از تیمارستان، با انجام عملیات های تروریستی، قصد دارد تا از بتمن انتقام بگیرد.
بر خلاف بتمن، که دارای دو شخصیت متفاوت است، هیچکس از نام و هویت واقعی جوکر خبر ندارد و او فردی تک شخصیتی است. حتی تست اثر انگشت و سابقه دندانپزشکی هم نتوانسته اند هویت اصلی وی را مشخص کنند.
او موهای سبز رنگ دارد، صورتش را همانند دلقک ها آرایش می کند، کت ارغوانی ارزان قیمتی به تن می کند و معمولاً همانند انسان های طبقه پایین اجتماع صحبت می کند. گفته می شود که هدف او خودنمایی و دیده شدن است، اما این موضوع با نوع بیماری وی در تضاد است.
دو زخم که در دو گوشه لب جوکر قرار دارند، او را به شخصیتی منحصر به فرد تبدیل کرده اند. زخم هایی که چهره افسرده و خشن وی را به شکلی مصنوعی به چهره ای خندان تبدیل کرده اند، به گونه ای که در نگاه اول شاید چهره خندان وی مخاطب را فریب دهد. خود جوکر در مورد چگونگی پیدایش این زخم ها داستان های متفاوتی را روایت می کند:
- پدرم یه الکلی بود، یه معتاد... و یه شب اون بیشتر از همیشه دیوونه شد... مادرم برای دفاع از خودش چاقوی آشپز خونه رو برداشت، پدرم از این کار خوشش نیومد، حتی یه ذره. اون چاقو رو گرفت و اونو زد به خود مامانم. وقتی این کارو می‌کرد می‌خندید و بعد روشو کرد طرف من و گفت: چرا اینقدر جدی هستی پسر؟! بذار یه لبخند روی اون صورت بکشم و بعد این کارو باهام کرد.
- می دونی زخم های صورتم برای چیه؟ من ﻳﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺩﺍﺷﺘﻢ که خیلی ﺯﻳﺒﺎ ﺑﻮﺩ. ﻗﻤﺎﺭ ﺑﺎﺯﻱ می کرد ﻭ ﻳﻪ ﻋﺎﻟﻤﻪ بدﻫﻲ ﺑﺎﻻ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩ... ﻃﻠﺒﮑﺎﺭﺍ ﺻﻮﺭﺗﺸﻮ ﺧﻂ ﺧﻄﻲ ﮐﺮﺩﻥ. ما پوﻟﻲ ﺑﺮﺍی ﺟﺮﺍﺣﻴﺶ ﻧﺪﺍﺷﺘﻴﻢ... می خواستم ﺑﺪﻭﻧﻪ ﮐﻪ زخمهاش برای من اهمیتی ﻧﺪﺍﺭﻩ، ﺑﺮﺍی ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻪ ﺗﻴﻎ ﮔﺬﺍﺷﺘﻢ ﺗﻮ ﺩﻫﻨﻢ ﻭ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭﻭ ﮐﺮﺩﻡ، می دونی ﺑﻌﺪﺵ ﭼﻲ ﺷﺪ؟ ﻧﺘﻮﻧﺴﺖ ﺍﻳﻨﺠﻮﺭی منو ﺑﺒﻴﻨﻪ ﻭ ﺗﺮﮐﻢ ﮐﺮﺩ...

البته بر خلاف تصور، طراحی شخصیت جوکر چندان هم منحصر به فرد نیست و سال ها پیش (1869) ویکتور هوگو در داستان مردی که می خندد (The Man Who Laugh)، چنین شخصیتی را توصیف کرده بود! از قضا ماجرای این شخصیت هم شباهت زیادی به داستان جوکر دارد. داستان، روایت کودکی است که توسط کومپراچیکوها یا همان خریداران بچه معلول شده و با زخمی که بر صورت دارد گویی همیشه می‌خندد. دوره‌گردی کودک را می یابد و با وی یک گروه نمایش خیابانی راه‌اندازی می‌کند (او در نقش یک دلقک هنرنمایی می کند)

اما جدای همه این اطلاعات، شخصیت جوکر از پیچیدگی های ویژه ای برخوردار است که این ویژگی ها در تعامل با شخصیت بتمن خودنمایی می کنند.

گفتم که بتمن نماد نظام سرمایه داری در شهر گاتهام است و نیمی از شهر به او تعلق دارد. شخصیت جوکر هم به محض ورود به گاتهام در اولین اقدام، بانک ها را مورد هدف قرار می دهد و بخش عمده ای از پول ها را به سرقت می برد. سپس زمانی که با بتمن روبرو می شود، اقدام به تخریب و نابودی شهر می کند. پس می توان اینطور گفت که جوکر به نوعی علیه نظام سرمایه داری و نماد آن قیام کرده است.
حتی این موضوع در یکی از سکانس های فیلم The Dark Knight که در سال 2008 به نمایش درآمد هم کاملاً مشهود است. در صحنه ای، شخصیت جوکر انبوهی از پول های سرقت شده را به آتش می کشد و اعلام می کند که پول در نظر او هیچ ارزشی نداشته و هدفی والاتر را دنبال می کند! (این موضوع خط بطلانی بر تمام تئوری های موجود در مورد پولدوستی جوکر و علاقه او به جنایت می کشد.)

در دیگر سکانس این فیلم شاهد صحنه بسیار عجیبی هستیم که جوکر شهروندان گاتهام را درون یک کشتی بمب گذاری شده و زندانیان آرکهام را درون کشتی دیگری گرفتار می کند و از خدمه هر دو کشتی می خواهد تا طی مدت معینی تصمیم گیری کرده و دیگری را نابود کنند.
در این بین ناگهان اتفاق غیرمنتظره ای روی می دهد. درحالی که یکی از شهروندان گاتهام تصمیم می گیرد با فشردن چاشنی، کشتی حامل محکومان آرکهام را نابود نماید (و این موضوع را حق مسلم شهروندان می داند)، یکی از متهمین کشتی محکومان، چاشنی را برداشته و به بیرون از کشتی پرتاب می کند! در اینجا این سوال مطرح می شود که کدام گروه خطرناک و جنایتکار هستند؟ آیا با وجود چنین سکانسی می توان متهمان آرکهام را به همان صورتی که مردم گاتهام توصیف می کنند دید؟ یا اصل موضوع چیز دیگری است؟

نکته بعدی که ما را در فهم و شناخت ماهیت شخصیت جوکر یاری می کند، صحبت های کریستین بیل (Christian Bale) هنرپیشه نقش بتمن (در سه گانه ساخته کریستوفر نولان) در زمان بازی در نقش حضرت موسی (ع) است. وی در اظهار نظری بیشرمانه، شخصیت موسی (ع) - معاذالله- را شخصیتی اسکیزوفرنی و تروریست معرفی می کند!

Christian Bale: Moses was 'barbaric' and 'schizophrenic
Christian Bale says Moses could be considered a terrorist

این اظهارات وقیحانه در حالی از طرف بیل بیان می شود که وی بارها در نقش بتمن ایفای نقش کرده و در این نقش جوکر را با چنین القابی خطاب کرده است!
پافشاری ریدلی اسکات (کارگردان فیلم Exodus: Gods and Kings) برای استفاده از کریستین بیل در نقش حضرت موسی هم از دیگر مسائلی است که جای بحث و گفتگوی بسیار دارد. این در حالی است که بیشتر تماشاگران سینما، بیل را به عنوان بتمن می شناختند و طبق گفته اکثر منتقدین، حضور وی در نقش یک پیامبر می توانست لطمه ای بزرگ به پیکره فیلم وارد کند. که البته همین اتفاق هم رخ داد و علی رقم صرف هزینه بالا، این فیلم با شکست مواجه شد.
و نکته آخر در این مورد، شاخصه مهم شهر آرکهام است. چرا تنها شاخصه شهری که "نجاتگاه" نام دارد و طبعاً باید ناجی از آنجا باشد، دیوانه خانه است؟ چرا دیوانه ها (و به طور خاص شخصیت جوکر) علیه نظام سرمایه داری حاکم (بتمن و دارائی هایش) قیام می کنند؟
چرا شخصیت جوکر دیوانه، برای متقاعد کردن دیگران به حقانیت خود، حتی حاضر شده لبخندی ساختگی روی صورتش ایجاد کند؟ (با توجه به این که صحت هیچ یک از داستان ها در مورد چگونگی ایجاد زخم ها تأیید نشده است). او از انجام این کار به دنبال چه هدفی است؟
پس از آتش زدن کوهی از پول های سرقت شده، منظور او از گفتن هدف والاتر چیست؟
فقط کافی است تا کلیدواژه های محل نجات، دیوانه و لبخند ظاهری را کنار هم قرار دهید تا متوجه مقصود اصلی در شکل گیری شخصیت جوکر شوید.
در انتها، قضاوت در مورد شخصیت بتمن و جوکر را به شما خواننده عزیز واگذار می کنم.

با تشکر از سایت"کالبدشکافی بازی های رایانه ای"